Hoe ACT helpt bij het begrijpen van anorexia

In een wereld waarin psychisch leed vaak voortkomt uit onze eigen gedachten, emoties en reacties, is er een benadering die een licht werpt op deze strijdplek; Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Deze wetenschappelijk onderbouwde vorm van gedragstherapie onthult hoe we verstrikt raken in gedachten en gevoelens, en biedt een weg naar bevrijding.

Wat is ACT?

ACT stelt dat normale psychologische processen al snel destructief kunnen worden, waardoor psychisch leed ontstaat. De grootste boosdoener is ons eigen menselijk verstand.
In ACT gaan we ervan uit dat mensen lijden omdat ze gedachten, gevoelens, emoties of sensaties proberen te vermijden.
Niet omdat die er zijn dus, maar net omdat ze die proberen te vermijden en/of onderdrukken. Anderzijds versmelten we ook snel met deze gedachten, emoties en sensaties.
Het is dus niet zozeer dit pakketje van gedachten, gevoelens, emoties en sensaties dat het probleem is, maar wel hoe we erop reageren en ermee omgaan.

Worden we ermee één, versmelten we ermee, of proberen we ze net te vermijden?
Doen we er iets mee of leggen we ze aan de kant en focussen we op wat werkbaar is, op wat we ermee kunnen doen? Onthoud alvast dat het hebben van een gedachte of een emotie niet wil zeggen dat die gedachte of emotie ‘waar’ is. Je hebt misschien het gevoel of het idee dat je nooit een vriend zult hebben of dat niemand van je houdt, maar dat wil niet zeggen dat dat ook echt zo is. Alleen voelt het voor jou zo wel aan.

ACT is dus een wetenschappelijk onderbouwde vorm van gedragstherapie met een zestal therapeutische kernprocessen.
In dit boek sta ik stil bij één specifiek kernproces, namelijk fusie. Dat is die versmelting: fusie komt erop neer dat je echt vastzit in je gedachten.
Bij ACT werken we dan ook rond defuseren: loskomen van die gedachten.

Onze grootste criticus, ons verstand, is ontzettend streng voor onszelf.

Dat maakt dan ook dat als we fuseren (één worden) met bepaalde gedachten, regels, oordelen… over onszelf en de wereld, we echt vast komen te zitten.
Zit je dan vast, dan ga je meteen op zoek naar manieren om er los van te komen, wat meestal gebeurt door onwerkbaar gedrag te stellen, bijvoorbeeld vermijdingsgedrag.

Dat is effectief op korte termijn, maar een boosdoener op lange termijn.
Hoe vaker je bepaald gedrag of bepaalde handelingen vermijdt, des te groter wordt de uiteindelijke angst.
Stel je een vrouw voor die wat wil afslanken omdat ze de gedachte heeft niet goed genoeg te zijn als ze niet wat gewicht verliest.
Er wordt in eerste instantie op een gezonde manier omgegaan met meer evenwichtige maaltijden eten enzovoort, maar op een dag ontstaan er angsten rond voedingsmiddelen die niet meer gegeten zijn sinds de start van het ‘dieet’.
In eerste instantie zal ze haar leven aanpassen om die voedingsmiddelen uit de weg te gaan (vermijdingsgedrag).
Ze zal bijvoorbeeld niet meer naar sociale gelegenheden gaan om zo niet in aanraking te komen met de voedingsmiddelen die ze niet meer durft te eten.
Op korte termijn voelt ze zich opgelucht en is er geen probleem. ‘Geen verleiding’ is gelijk aan ‘geen probleem’.

Echter, naarmate de tijd vordert komen er meer feestjes, recepties en etentjes waar ze niet naartoe gaat en er komt een nieuw probleem bij: sociale isolatie.
De angst voor bepaalde voedingsmiddelen heeft haar volledig in beslag genomen.
Wat in eerste instantie werkbaar gedrag leek, is ontspoord in sociale isolatie.
Sociale isolatie is in dit voorbeeld het gevolg van de fusie met de gedachte niet goed genoeg te zijn. Beeld je dus in wat er gebeurt als je iedere gedachte, gevoel of emotie voor waar aanneemt en ermee fuseert.

Mensen lijden omdat ze gedachten, gevoelens, emoties of sensaties proberen te vermijden.

Soorten fusie bij anorexia (eetstoornissen algemeen)

Elke Bussels (ACT-therapeut en klinisch psycholoog & Trainer bij het therapie- en opleidingscentrum ACT-academie) legt uit: ‘Bij eetstoornissen kan een fusie met gedachten over het zelf, het lichaamsbeeld en/of het oordeel van anderen tot letterlijk ongezond vermijdings- of compensatiegedrag leiden.

De persoon zit volledig gevangen in een bepaald beeld, een bepaalde inhoud over zichzelf. Het is geen bewust vasthouden aan, het is letterlijk helemaal opgeslorpt worden door de gedachten en de inhoud over het zelf, waardoor de gedachten ook heel erg waar lijken.
Het lukt niet meer om een metapositie in te nemen, het lukt niet meer om mildheid te tonen naar zichzelf toe, het lukt niet meer om iets anders te doen dan het niet-werkbaar gedrag.

In ACT wil “werken op defusievaardigheden” zeggen: werken op opnieuw ruimte creëren, steeds ook met het oog op het bereiken van een waardevol leven.
Dat lukt niet een-twee-drie.
Ons verstand is hardnekkig en we kunnen niet “niet denken”.
Het aanleren van defusievaardigheden gaat erom dat we leren zien dat ons verstand een bepaalde inhoud creëert en dat we een keuze mogen maken of we ons verstand volgen of niet.
We willen mensen dus niet leren dat ze niet meer mogen denken wat ze denken.
Probeer dat maar eens! We willen hen wel leren dat ze niet altijd moeten luisteren naar wat hun verstand hen influistert of net heel luid toeroept. (Opmerking van Leen: en dat staat natuurlijk haaks op ‘Gebruik toch je verstand!’).

Soms kan het ook heel boeiend zijn om de storende gedachten niet als een bedreiging te zien, maar eerder te gaan onderzoeken of daar misschien toch ergens een waarde onder zit en ons verstand ons daar op een onhandige manier naartoe wil leiden.
Een voorbeeld met de waarde verbondenheid: het verstand zal een onwerkbare inhoud over het zelf creëren en wie de persoon moet zijn opdat die verbondenheid kan gaan ervaren.’ Personen met een eetstoornis versmelten of fuseren dus vaak met bepaalde gedachten, gevoelens en emoties.
Dat betekent dat ze zich volledig identificeren met bepaalde gedachten en overtuigingen.
Fusie kan zich beperken tot één domein, maar in de praktijk zijn het er vaak meerdere.
We kunnen die indelen in zes subdomeinen:

De zes pijlers van ACT in de context van eetstoornissen

ACT is opgebouwd rond zes kernprocessen die samenwerken om psychologische flexibiliteit te vergroten.
Deze processen zijn cruciaal voor het omgaan met emotionele uitdagingen en het doorbreken van ongezond gedrag, zoals emotie-eten.
Hieronder volgt een overzicht van deze processen, met een focus op hoe fusie een rol speelt in eetstoornissen.

Toegewijd handelen

Toegewijd handelen moedigt aan om stappen te zetten in de richting van je waarden, zelfs wanneer dat moeilijk is.
Mensen met een eetstoornis ervaren vaak fusie met de oordelen van anderen, wat hen verlamt.
Door toegewijd te handelen, leren ze dat ze hun eigen koers kunnen varen, ongeacht wat anderen denken of zeggen.

Acceptatie

Acceptatie gaat over het toelaten van pijnlijke gedachten en gevoelens zonder ze te willen veranderen. Personen met eetstoornissen ervaren vaak fusie met het verleden, waarbij ze zich vasthouden aan schuldgevoelens over gebeurtenissen of trauma’s. Deze acceptatie helpt hen om ruimte te creëren voor deze ervaringen, in plaats van ze te vermijden, en kan hen bevrijden van het gewicht van deze gedachten.

Defusie

Defusie leert je om je gedachten te observeren zonder erin mee te gaan.

Mensen met een eetstoornis zijn vaak gefuseerd met hun zorgen over de toekomst, zoals angsten over gewicht en uiterlijk.

Door defusie kunnen ze deze gedachten loslaten en zich realiseren dat ze niet hoeven te geloven in de rampen die hun geest voorspelt.

Het Zelf-als-context

Dit proces helpt mensen te onderscheiden tussen hun gedachten en hun ware zelf.
Personen met een eetstoornis kunnen vaak fusie ervaren met hun zelfconcept, waarbij ze zich volledig identificeren met een negatief zelfbeeld.
ACT moedigt aan om het observerende zelf te ontwikkelen, zodat men kan inzien dat ze meer zijn dan alleen hun gedachten en emoties.

Contact met het hier en nu

Mindfulness is cruciaal voor het ontwikkelen van psychologische flexibiliteit.
Wanneer mensen met een eetstoornis fusie ervaren met de redenen voor hun gedrag, denken ze vaak dat ze alleen gelukkig of succesvol kunnen zijn als ze slank zijn.
Door contact te maken met het hier en nu, kunnen ze deze destructieve overtuigingen doorbreken en zich richten op wat er werkelijk speelt.

Waarden

ACT helpt individuen om in contact te komen met hun diepste waarden.
Bij eetstoornissen kunnen mensen gefuseerd zijn met strikte regels over voeding en lichaamsbeweging, wat leidt tot rigide denkpatronen.
Door te ontdekken wat werkelijk belangrijk voor hen is, kunnen ze gedrag vertonen dat in lijn ligt met hun waarden, in plaats van zich te laten leiden door beperkende regels.

Koop jouw exemplaar van Eet gewoon aan via de webshop van Strak Plan en ik signeer met liefde jouw exemplaar!

ACT en emotie-eten

De kern van ACT is het bieden van handvatten om de vicieuze cirkel van emotie-eten te doorbreken. In plaats van jezelf te verliezen in tijdelijke oplossingen, zoals overmatig eten om emoties te verdoezelen, leert ACT je om emotioneel flexibel te worden.
Hierdoor kun je bewuste en waardevolle keuzes maken die overeenkomen met je diepste waarden, zoals gezondheid, zelfzorg en persoonlijke groei.

In de praktijk leren we om jezelf de ruimte te geven om moeilijke emoties te ervaren, zonder dat dit direct je eetgedrag beïnvloedt. Door ACT toe te passen, creëer je een nieuwe manier van omgaan met je gedachten en gevoelens, waardoor je in staat bent om meer authentieke en vervullende keuzes te maken.

In onze online cursus ‘Emotie eten en eetbuien de baas’ gaan we onder andere met de principes van ACT aan de slag om een betere relatie met voeding en jezelf te ontwikkelen.

Hoe gaan we tewerk in de Strak Plan praktijk?

Deze onwerkbare acties zijn vaak gebaseerd op de overtuiging dat het controleren van het gewicht en voedselinname de sleutel is tot geluk, succes of zelfacceptatie.
Vanuit een ACT-visie werken we hier vooral rond het creëren van een bewustzijn met betrekking tot de negatieve gevolgen.

Zoeken naar alternatieve, gezonde strategieën, die ook nog eens stroken met de waarden van de persoon in kwestie, zijn een goede sleutel om herstel te bevorderen.
‘Op die manier zal er verbondenheid ervaren worden, waardoor de focus eerder ligt op het vermijdingsgedrag dan op gedrag dat rechtstreeks de gewenste verbondenheid nastreeft’, aldus Elke Bussels.

Maak vandaag nog jouw afspraak bij een Strak Plan diëtiste.

💻 Volg ons ook op social media!
Instagram & Facebook

Door Leen Seminck | Oprichter en CEO Strak Plan & Penstripe_